اثر رقابت درون و برون گونه ای بر برخی صفات مرفولوژیکی و رشدی گندم (triticum aestivum l.) و چاودار (secale cereale l.) تحت شرایط تنش خشکی

مقدمه            گندم ازنظر تولید و سطح زیر کشت مهم ترین محصول کشاورزی ایران است و مشکل علف­ هرز در آن شاید یکی از مهم ترین مسائل زراعی در نقاط گندم ­خیز جهان باشد (kafi et al., 2005). چاودار گیاهی یک ساله با ساقه­ های بلند است که در کشور به صورت گیاه­ هرز در مزارع گندم دیده می­شود (krimi, 2004). توقعات کم این گیاه همراه با توانایی دگر­آسیبی و مورفولوژی و چرخه زندگی مشابه گندم، باعث پایداری و افزایش سطح آن در مزارع گندم پاییزه شده است (pester et al., 2000). رقابت از موضوعات کلیدی در مباحث اکوفیزیولوژیک جوامع گیاهی است؛ در این نوع تداخل علف های هرز از طریق هم جواری با گیاه زراعی، برای جذب منابع نور، آب و مواد غذایی به رقابت پرداخته و رشد و نمو و عملکرد گیاهان زراعی را تحت تأثیر قرار می­دهند (evans et al., 2003). با توجه به محدودیت­های شدید منابع آبی در اکثر مناطق کشور، تنش خشکی به عنوان مهم ترین تنش تأثیرگذار بر گیاهان زراعی معرفی شده است (kafi et al., 2009). نتیجه رقابت هم با منابع و هم با شرایط محیطی تحت تأثیر قرار می­گیرد، رقابت بین علف های هرز و گیاهان زراعی بر سر آب سبب کاهش رطوبت موجود در خاک شده که می­تواند باعث تنش آب و درنهایت کاهش رشد علف های هرز و عملکرد گیاهان زراعی شود. مطالعاتی که مکانیسم های ممکن رقابت برای آب را مورد آزمایش قرار دهد، زیاد نیستند. اغلب این مطالعات در شرایط کنترل شده محیطی انجام گرفته است. بااین وجود، این مطالعات بینشی را در مورد مکانیسم های ممکن رقابت برای آب، به وجود آورده­اند (zand et al., 2004). مواد و روش­ ها            به منظور بررسی تأثیر رقابت درون و برون گونه­ ای بر برخی صفات مرفولوژیکی و رشدی گندم و چاودار تحت شرایط تنش خشکی، مطالعه­ای در سال 1391 در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه بیرجند به صورت فاکتوریل سه عاملی در قالب طرح کاملاً تصادفی با 3 تکرار اجرا شد. فاکتور­های آزمایش شامل چهار تراکم گندم رقم روشن (0، 8، 16 و 24 بوته در گلدان)، چهار تراکم چاودار (0، 2، 4 و 6 بوته در گلدان) و دو سطح تنش خشکی شامل آبیاری در 20 و 60% تخلیه رطوبت ظرفیت زراعی خاک بود. صفات تعداد برگ و کلروفیل برگ گندم و چاودار در زمان ظهور سنبله های گندم، ارتفاع آن ها، طول پدانکل (دمگل)، طول سنبله و قطر ساقه گندم در 95 روز بعد از کاشت (انتهای دوره رشد) اندازه گیری شد. نتایج و بحث             نتایج نشان داد که افزایش تراکم گندم و چاودار موجب کاهش معنی دار ارتفاع گیاه (به ترتیب حداکثر 51.23 و 39.13 درصد در گندم و 45.24 و 56.6 درصد در چاودار)، تعداد برگ (حداکثر80.35 و 73.30 درصد در گندم و 37.71 و 71.31 درصد در چاودار) و شاخص کلروفیل برگ (حداکثر 12 و 38.11 درصد در گندم و 75.13 و 38.0 درصد در چاودار) شد. تنش خشکی نیز باعث کاهش معنی­دار ارتفاع (58.17 درصد در گندم و 64.7 درصد در چاودار) و تعداد برگ (48.8 درصد در گندم و 75.26 درصد در چاودار) و افزایش معنی دار شاخص کلروفیل برگ (20 درصد در گندم و 78.7 درصد در چاودار) شد. افزایش تنش خشکی طول سنبله گندم را تحت تأثیر معنی­دار قرار نداد، اما طول پدانکل (دمگل) و قطر ساقه گندم را به ترتیب 03.26 و 49.3 درصد کاهش داد. با افزایش تراکم چاودار و گندم طول سنبله گندم (به ترتیب حداکثر 70.13 و 21.24 درصد)، طول پدانکل گندم (39.17 و 72.22 درصد) و قطر ساقه گندم (11.11 و 18 درصد) به طور معنی­ داری کاهش یافت. نتیجه­ گیری              نتایج به طورکلی نشان داد در شرایط تنش خشکی، رقابت درون­ گونه­ ای فقط بر ارتفاع گندم اثر معنی­دار داشت، ولی اثر رقابت برون­ گونه­ ای بر شاخص کلروفیل و تعداد برگ گندم و ارتفاع و تعداد برگ چاودار معنی­ دار بود. در نتیجه حضور توأم تنش خشکی و رقابت­ های گیاهی باعث کاهش هر چه بیشتر این صفات گردید همچنین درصد کاهش آن ها در گندم بیشتر از چاودار بود. درنتیجه در مناطقی که علف­ هرز چاودار به عنوان علف­ هرز مهم مزارع گندم باشد، در هنگام بروز تنش خشکی، خسارت چاودار بیشتر خواهد شد لذا کنترل آن در شرایط محدودیت رطوبتی از اهمیت خاصی برخوردار است.